Hoewel Tenerife het eiland is dat vooral in het nieuws is geweest, bestaan er problemen door massatoerisme overal op de Canarische Eilanden. Vanaf de GC-500 weg, in de Arguineguín vallei in het zuiden van Gran Canaria, biedt het uitzicht op de kust twee zeer verschillende realiteiten. De eerste is een sloppenwijk die schijnbaar uit het niets is ontstaan, en de andere zijn luxe villa's met privézwembaden.

In de eerste, bedekt houten pallets en donkergekleurde stof wat zich binnen elk goed gedefinieerd perceel bevindt. Geen van hen heeft water, elektriciteit of openbare verlichting. De lay-out van de straten lijkt op die van elke andere buurt. De bewoners hebben zelfs een klein plein gecreëerd met houten banken en plastic bloemen.

In schril contrast hiermee toont het tweede beeld een geheel andere scène. Indrukwekkende witte huizen, sommige tot wel 120 vierkante meter groot, de meeste met privézwembaden, verwelkomen gasten in het Cordial Santa Águeda Resort. Dit complex, bestaande uit meer dan 80 luxe vakantiehuizen, werd ingehuldigd in 2020, midden in het hoogtepunt van de pandemie.

Op de achtergrond is ook de CEISA cementfabriek te zien, een landmark van de stad Santa Águeda voor meer dan 50 jaar, die de regionale regering van Coalición Canaria (CC) en Partido Popular (PP) van plan zijn te vervangen door een toeristisch-sportieve bestemming voor de haven.

Beide figuren delen het kader van de foto, maar weinig anders. De luxe huizen en de sloppenwijk liggen praktisch naast elkaar. Toch blijft de levenskwaliteit tussen de twee zijden mijlenver uit elkaar. "Alles wat ze ons Canariërs afnemen, geven ze aan hen," roept Juan, 53, zittend te midden van tientallen caravans omgebouwd tot woningen.

"Geld verzet bergen," herhaalt de man, die als strandwacht werkt in een hotel. Hij verdient nauwelijks rond de 1.000 euro per maand na aftrek en overleeft al bijna 10 jaar op deze plek.

De sloppenwijk in El Pajar bestaat uit tientallen hutten en bouwvallen in de gemeente San Bartolomé de Tirajana, 300 meter van het strand. Links liggen bananenplantages, en rechts begint de stad Mogán.

De gemeenteraad erkent dat hier honderden mensen op privéterrein wonen. Veel van de bewoners kwamen tijdens de piek van de gezondheidscrisis naar dit gebied omdat ze nergens anders heen konden. Anderen, zo zeggen sommigen, maakten gebruik van de locatie om een tweede huis te bouwen waar ze hun weekends of vakanties konden doorbrengen. De huidige Raad verwijt de vorige voor het niet beteugelen van stedelijke uitbreiding en beweert dat er een onderzoek loopt om de wettigheid te herstellen.

Deze maandagochtend, te midden van een hittegolf op de Canarische Eilanden, schijnt de zon fel op elk van de schuilplaatsen. Er is niet veel lawaai. De weinige bewoners schrijven het gebrek aan activiteit toe aan "mensen die werken." Zelfs werk lijkt de bevolking niet uit deze plek te kunnen halen. "Als je 1.000 euro verdient en 600 of 700 aan huur betaalt, moet je de rest van de maand om eten bedelen," zegt Juan.

De demonstraties tegen toeristische overbevolking die voor deze zaterdag gepland staan op de Canarische Eilanden hebben onder meer tot doel te protesteren tegen de realiteit van El Pajar, met rijken en armen aan weerszijden van hetzelfde land. Dat deze ongelijkheid op de eilanden een van de hoogste is in heel Spanje, en misschien heeft het huidige toerismemodel daar iets mee te maken.

De Gini-index, een breed bekende maatstaf variërend van 0 (volmaakte gelijkheid, wat betekent dat iedereen hetzelfde inkomen heeft) tot 100 (het tegenovergestelde, waar één persoon de hele taart krijgt), staat op 31,1 in de Canarische Eilanden, de op twee na hoogste waarde in het land.

Het inkomen van de top 20% op de eilanden is 6,3 keer hoger dan dat van de onderste 20%, het grootste verschil in het land, volgens het Nationaal Instituut voor de Statistiek (INE). Zelfs de sociale perceptie van de eilandbewoners suggereert dat steeds meer Canariërs zich rijk of arm voelen. Een van de twee.

In de sloppenwijk El Pajar weet Hazmani, 53, precies tot welk sociaal stratum hij behoort: "Je moet overleven. Je wilt niet op straat slapen. Je bouwt een hut en dat is het. Je probeert niemand tot last te zijn." Aroa en Echedey, respectievelijk 21 en 34 jaar oud, geven het ook toe. "Mijn ouders hebben hun huis verloren, en de enige optie die ze zagen was dit. Het is natuurlijk moeilijk. Je huis verliezen en niet weten hoe je rond moet komen," merkt ze op. Reda, die een paar jaar geleden per boot op Gran Canaria aankwam, accepteert het zoals hij kan. "Hier zijn we niemand. Het leven is ondergronds, niet erboven. En wie leeft er ondergronds? Ratten."

Wat er gebeurt met Canariërs, Spanjaarden van het vasteland en migranten die worstelen om te overleven op deze plek, in het hart van het toerisme van Gran Canaria, "is geen enkel geval, geen toeval of uitzondering. Het is een constante in toeristische steden," benadrukt Claudio Milano, PhD in Sociale en Culturele Antropologie aan de Universiteit van Barcelona.

Volgens de expert is er in gebieden die zo afhankelijk zijn van deze economische activiteit, zoals het archipel, "een erosie van andere soorten rechten" (of het recht om van de openbare ruimte te genieten of toegang te krijgen tot huisvesting), "beginnen er grote speculaties te ontstaan," en uiteindelijk, "vindt er uitputting van basisgoederen en -middelen" voor de lokale bevolking plaats.

"De toeristische economie gebruikt gemeenschappelijke goederen voor privédoeleinden. Airbnb, Uber... en al die apps die de toeristificatie van het dagelijks leven hebben bevorderd, hebben ze nodig. De industrie eist onvermijdelijk dit [bericht van] 'leef als een lokale bewoner.' En dit is niet te vinden in andere sectoren. Het toerisme leeft meer van ons dan wij van het toerisme," reflecteert Milano.

In 2015, nog met de effecten van de financiële crisis van 2008 nagalmend, waren er 291.160 Canariërs met inkomens onder de 12.020 euro per jaar, of met andere woorden, 39,01% van alle aangevers behoorde tot de "lagere klasse," volgens de criteria van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Degenen die tot de "hogere klasse" behoorden, met inkomens boven de 30.050 euro per jaar, vertegenwoordigden 17,75%. Wat is er in de afgelopen jaren gebeurd? Beide percentages zijn gestegen. Degenen die tot de "lagere klasse" behoren maken nu 39,2% uit van de eilandbewoners, en degenen die tot de "hogere klasse" behoren 21,78%, volgens gegevens van het Instituto Canario de Estadística (ISTAC) uit 2021, de laatste beschikbare gegevens.

"Toeristisch kapitalisme heeft de 'vier goedkopen' nodig," zegt Milano, verwijzend naar historicus en geograaf Jason W. Moore, "die zijn: voedsel, arbeid, energie en grondstoffen. Veel van deze processen zijn ontwikkeld door buitenlands kapitaal via onteigening en ontneming." En dit alles is "nauw verwant aan het probleem van kapitaalconcentratie," rijkdom geconcentreerd in enkele handen.

María Antonia Martínez Caldentey, afgestudeerd in Geografie aan de Universiteit van de Balearen (UIB), gaat verder in op dit idee. "In zulke toeristische gemeenten die, in principe, succesverhalen zijn, kunnen we zien dat er veel ongelijkheid is. Ja, er is welvaart. De grote hotelketens die jaar na jaar vollopen, hopen kapitaal op. Het probleem is dat het niet eerlijk wordt verdeeld," wijst de expert erop.

De drie gemeenten op de Canarische Eilanden met de meeste overnachtingen in 2023 (San Bartolomé de Tirajana, Adeje en Arona) behoren tot de 15 met de hoogste ongelijkheid in het archipel, volgens de Gini-index berekend door het INE. En dat is zelfs als deze indicator alleen de ongelijkheid in inkomen meet onder inwoners van dezelfde bevolking. Het verschil dat kan worden waargenomen tussen hen en buitenlandse bezoekers moet nog groter zijn.

"Het gaat niet zozeer om de hoeveelheid toerisme, maar hoe het wordt beheerd. Alle toerismepolitieken zijn ontworpen voor hen, voor de mensen die van buitenaf komen. En ze houden nooit rekening met degenen die in de bestemming leven, die ook gebruikers kunnen zijn," betoogt Carla Izcara, afgestudeerd in Toerisme en met een master in Antropologie en Etnografie.

De kenmerken van banen die verbonden zijn aan de industrie helpen ook niet. "Nachtdiensten, pieken van hoge intensiteit binnen de werkdag. Sommige daarvan zijn erg fysiek, zoals keuken- of onderhoudswerk. Ook het emotionele aspect van werken met het publiek en vriendelijk, behulpzaam zijn, de klant heeft altijd gelijk, enz.," somt de expert op.

De combinatie van lage lonen, hoge kosten van levensonderhoud, schaarse vakbondsvorming in de sector, en veel arbeidskrachten die "geen andere uitwegen of alternatieven meer hebben" creëert een "duivels" klimaat voor werknemers die in sommige gevallen zelfs "bang" kunnen zijn dat de activiteit zal afnemen.

Aan de andere kant herinnert Martínez Caldentey eraan dat het label dat toerisme altijd "een paspoort voor ontwikkeling" is geweest, meestal overheerst in het collectieve bewustzijn. "Het is een hegemonische gedachte. Niet alleen politiek maar ook sociaal en zelfs binnen de academische wereld. De studies die werden uitgevoerd, bijvoorbeeld in regio's van het mondiale zuiden, voornamelijk in Centraal-Amerika en Latijns-Amerika, werden gedaan met dit discours dat toerisme welvaart heeft gebracht. Het probleem is dat de gevolgen meestal niet te nauwkeurig werden bekeken: de territoriale achteruitgang die het kan inhouden of precaire arbeid. Nu wordt voor iedereen steeds duidelijker wat de industrie inhoudt."

Onderzoeken op de Canarische Eilanden bevestigen dit. Vorig jaar vond een studie gepubliceerd in het tijdschrift PASOS of Tourism and Cultural Heritage dat 40,2% van de bewoners van Tenerife, het eerste eiland dat de demonstratie voor deze zaterdag aankondigde, toerisme "minder relevant" vindt na de stopzetting van de activiteit tijdens de piek van de pandemie.

Het is geen vergelijkbaar cijfer met eerdere cijfers. Maar voor Alberto Jonay Rodríguez, hoofdauteur van het onderzoek, PhD in Antropologie aan de Universiteit van La Laguna (ULL), en onderzoeker bij het Universitair Instituut voor Sociaal Onderzoek en Toerisme, is het een open deur naar begrip, vooral waarom de meest wijdverbreide irritatie tegen de sector op de Canarische Eilanden nu pas is ontstaan.

"We begrijpen dat het gerelateerd is aan een cultureel probleem. Toerisme is al vele decennia deel van onze realiteit. Het is alomtegenwoordig. Er zijn maar weinig alternatieve productieve activiteiten. En daarom waren de effecten hiervan minder zichtbaar, omdat ze als vanzelfsprekend werden beschouwd," zegt hij. Tijdens de toeristische shutdown in 2020 "werd het duidelijker dat er bepaalde veranderingen waren, dat steden anders waren, natuurlijke ruimtes, snelwegen, waren anders zonder toeristen. Dat was een belangrijke verandering."

Jonay gelooft dat de betrokkenheid van de Canarische bevolking ten opzichte van toerisme "zeer beperkt" is geweest, dat bewoners "praktisch als arbeid" zijn gezien en dat, gezien wat is waargenomen, het doel voor deze sector om de levens van de lokale burgers te verbeteren "minimaal belang heeft gekregen." Nu praten zelfs sociale bewegingen die oorspronkelijk "andere soorten eisen hadden, openlijk over vakantieverhuur," om de omvang van de frustratie te illustreren.

De antropoloog concludeert door te herinneren aan de "anti-toerisme beweging" van 1986 waarvan de "kritieken werden gesmoord met de verklaring het volgende jaar van de beschermde gebieden van de Canarische Eilanden." En hij vraagt zich af of, nogmaals, "een soort maatregel die echt niet is gericht op het aanpakken van het probleem in zijn diepte" zal worden toegepast alleen om de gemoederen te bedaren.

Bron: canarianweekly.com